Recensies
Zie HOTEL SCHILLER IN DE MEDIA
https://www.vpro.nl/programmas/hotel-schiller/service/in-de-media.html
-TROUW: Hotel Schiller: Een reis naar de vervlogen sfeer van het Amsterdam tijdens het interbellum
In de file, op het strand of voor de tent: deze week verzamelt Trouw de leukste podcasts om op vakantie te beluisteren. Vandaag: Hotel Schiller.
In 1950 kijkt hij mijmerend terug op het interbellum, op de hoogtijdagen van zijn hotel. “De mensen hebben het vaak gezegd”, gaat de warme stem verder. “Als Schiller open gaat, dan komt het misschien weer terug, de oude sfeer op het Rembrandtplein. Maar ik denk en voel zo aan dat tijden zijn veranderd.” De woorden komen uit de mond van acteur Marcel Hensema. Hij vertolkt Frits Schiller in een achtdelig podcastdrama over het roemruchte verleden van het Schiller Hotel in Amsterdam, genaamd HOTEL SCHILLER.
Het etablissement met zeventig hotelkamers en een restaurant, dat in 1913 werd geopend door broers en zus Frits, Hein en Elsa Schiller, groeide tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog uit tot dé plek waar beroemde bohémiens elkaar ontmoetten. Van kunstenaars tot politici en zakenlieden: iedereen schoof aan bij de ‘Koning van het Rembrandtplein’, zoals Frits (1886-1971) tot zijn eigen genoegen werd genoemd.
Schrijver en regisseur Marjolein Bierens, die voor het hoorspel onderzoek deed naar zowel de geschiedenis van het hotel als het tijdsgewricht, dacht aanvankelijk aan het maken van een tv-documentaire. Gelukkig heeft ze voor de VPRO uiteindelijk toch een podcast gemaakt.
Vervlogen sfeer
Want Hotel Schiller is origineel, het is geen hoorspel in de klassieke zin van het woord. Bierens gunt de luisteraar een blik in de hoofden van de Schillers. Zij vertellen in monologen over de rijke historie van hun hotel, waarbij ze terugblikken op gesprekken met en tussen gasten.
Ook zijn de geluiden functioneel. Terwijl de hoofdpersonen onder meer terugblikken op de passiemoord op cabaretier Jean-Louis Pisuisse en zijn vrouw Jenny Gilliams in 1927, klinkt op de achtergrond geroezemoes uit de bar, rinkelend bestek en muziek uit de jaren twintig van de vorige eeuw. De fragmenten doen natuurlijk aan, vallen haast niet op.
Wie zijn koptelefoon op zet en op ‘play’ drukt, waant zich daardoor tussen de bonte stoet bohémiens in het hotel, een glas bier in de hand. De luisteraar is erbij wanneer het personeel besluit te staken, en ook wanneer het pand tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt ingenomen door de Wehrmacht. Afleidend beeld mist, de kracht van audio benut Bierens ten volste.
Een reis naar de vervlogen sfeer van het Amsterdam tijdens het interbellum, dat is Hotel Schiller. Want Frits kreeg gelijk. Na de oorlog verdween de artistieke betekenis van zijn horecazaak. Al kunnen gasten nog altijd een kamer boeken in het hotel aan het Rembrandtplein en zijn Frits’ schilderkunsten nooit van de wanden verdwenen, de tijden bleken inderdaad te zijn veranderd.
-Roemrucht hotel reflecteerde de tijdgeest
Hoorspel Schrijfster Marjolein Bierens schreef een achtdelig hoorspel over het befaamde Amsterdamse hotel-restaurant Schiller. „Ik zie het als het symbool van het gehele interbellum.”
Hij heette de Koning van het Rembrandtplein, de hotelier die schilderde en de schilder die hotelier was. Nog een mooie naam: de wijnschenker en de schilder. In 1950 heropende Frits Schiller het befaamde hotel-restaurant aan het Amsterdamse Rembrandtplein. De zeventig hotelkamers hadden „zachte bedden, stromend water en centrale verwarming”, aldus de aanprijzing bij de opening in 1913.
Schrijfster en regisseur Marjolein Bierens (58) schreef het achtdelige hoorspel Hotel Schiller over het roemruchte verleden van dit grand hotel dat na de tweede wereldoorlog in verval was geraakt. „Bij toeval hoorde ik van het eeuwfeest en dat was de aanleiding aandacht aan het hotel te geven”, zegt ze terwijl we in de lounge zitten, omringd door de schilderijen die Schiller (1886-1971) maakte. „Ik verdiepte me in het interbellum en zag aanvankelijk een televisiedocumentaire voor me. Maar ik heb veel hoorspelen geschreven, dat is voor mij de meest intieme manier van communiceren. Je zit als het ware ‘in iemands oor’. Nu is het gelukkig toch weer een hoorspel geworden en heeft de VPRO zich ontfermd over het beeldmateriaal in een interactieve website. De luisteraar krijgt een palet van stemmen aangeboden. Het is krachtiger juist met woord en geluid het beeld van toen op te roepen.”
Bierens laat het hoorspel beginnen in 1950 met de stem van Marcel Hensema als Frits Schiller. Hij blikt terug op de tijd toen het Rembrandtplein met de cafés, theaters, vaudevilles en andere uitgaansgelegenheden het bruisende hart van de stad vormde. Het eerste deel heet dan ook Een nieuw hotel aan het Rembrandtplein. Bierens geeft aan de gedachten en mijmeringen van Schiller alle ruimte. Iedere Amsterdammer hoopte vurig dat na de oorlog het leven weer zou terugkeren op het Rembrandtplein als Schiller weer geopend zou worden.
Artistieke bohemiens
„Ik zie het hotel als het symbool van het hele interbellum”, aldus Bierens. „Het was de plek waar de artistieke bohemiens elkaar ontmoetten. Louis Davids, Fien de la Mar, Herman Heijermans, Jan Sluijters, J. Slauerhoff, Greta Lobo Braakensiek, Jean-Louis Pisuisse en Corry Italiaander. De laatste was actrice en de vrouw van Schiller. Ik denk dat hij verliefd op haar werd juist omdat zij actrice was. Frits Schiller was zelf graag kunstenaar-bohemien geweest, maar hij had nu eenmaal de verantwoordelijkheid voor het hotel. Met Corry had hij toch een directe band met het kunstenaarsleven.”
Passiemoord
In de terugblik van Frits Schiller neemt de passiemoord op cabaretier Pisuisse en zijn vrouw Jenny Gilliams een prominente plaats in. Het was 26 november 1927. Pisuisse en zijn vrouw hadden gedineerd in het hotel en wilden het Rembrandtplein oversteken onderweg naar de vermaarde gelegenheid Mille Colonnes voor een optreden. De moordenaar had een affaire met Jenny en kon haar afwijzing niet verdragen. Na de schietpartij met een revolver schoot hij zichzelf neer. Voor Schiller was het alsof „het kwaad zich vanuit zijn eigen hotel verspreidde”, zegt Bierens. De aanslag vond plaats aan de voet van het standbeeld van Rembrandt.
Aan de lotgevallen van Schiller is de tijdgeest af te lezen, zoals blijkt uit dit prachtige radiodrama. De artistieke betekenis verdween na de oorlog en het hotel kwam verweesd en in verval door de jaren heen. De stillevens en portretten van veelschilder en hotelier Schiller sieren nog steeds de muren op van de lobby en het café. Alle beroemdheden legde hij vast, onder wie Louis Davids, Fien de la Mar, zelfs zijn geheime geliefde Jeanette Biallostreski, een getrouwde joodse vrouw. We bekijken de portrettengalerij in het art deco-interieur. „Jammer genoeg heeft het hotel nooit meer de betekenis gekregen van vroeger”, zegt Bierens. „Dat is nu voorgoed voorbij.”
-ALGEMEEN DAGBLAD Een boeiend hoorspel, verheven boven de piepende deuren en de grindpaden
Vincent luistert. Cabaretier Vincent Bijlo schrijft een keer per week een column over wat hem opvalt op de radio.
Schiller, natuurlijk ken ik Schiller, Hotel Schiller, Rembrandtplein, Amsterdam. Ik heb er wel eens gegeten, gedronken, aangezeten bij RTL Late Night, maar ik heb me eigenlijk nooit verdiept in zijn geschiedenis. Ik was dat ook niet van plan, maar toen de radio me op het spoor zette wilde ik alles weten.
Dat gebeurde in de nacht van vrijdag op zaterdag, tijdens het zogenaamde hoorspelhalfuur. Tussen 12 en half 1. Ik bevond me opeens in 1950. Nederland pakte de draad weer op na de Tweede Wereldoorlog. Frits Schiller sprak me toe, in het VPRO-radiodrama Hotel Schiller. Ik was getuige van de heropening. Er hadden Duitsers en later leden van de Binnenlandse Strijdkrachten gezeten in en vlak na de oorlog, het was een ouwe zooi geworden, het stonk er, dus het was grondig gerenoveerd.
Nu hoopte het weer The place to be te worden, zoals het dat tussen de twee wereldoorlogen was geweest. Het zat toen vol met politici, zakenmensen, artiesten, kunstenaars, bohemiens, nou ja, als ik toen had geleefd had ik er gezeten, zal ik maar zeggen.
Frits, die samen met broer Hein en zus Elsa het hotel in 1913 opende, neemt ons mee in de rijke geschiedenis van het hotel.
Er wordt erg mooi gebruik gemaakt van geluid en de akoestiek van verschillende ruimtes. Eigenlijk is dit geen radiodrama, het is een audiofilm. Het is een vanzelfsprekende stroom aan spraak, geluid en een enkel muziekfragment die je in en om het hotel laat zijn.
Deze audiofilm is geschreven en geregisseerd door Marjolein Bierens, voor mij geen onbekende. Ik hoorde ooit haar radiodrama Zeeuws Meisje, en toen dacht ik: zij begrijpt wat horen en luisteren is. Dat bewijst ze met Hotel Schiller. Ze verheft het genre hoorspel ver boven de onnatuurlijke dialogen, de piepende deuren en de grindpaden.
Voeg daar de stemmen van acteurs Marcel Hensema, Anneke Blok, Harry van Rijthoven en Maureen Teeuwen aan toe en je hebt een radiodrama waarvan je geen seconde wilt missen. Naluisteren kan hier.
Hoewel het Schiller Hotel nog steeds een van de markante etablissementen van de stad is, heeft niemand ooit een dramatische draai gegeven aan de woelige geschiedenis van het hotel.
Vreemd, vindt radiomaker Marjolein Bierens, die er zelf regelmatig achter een biertje en bord bitterballen is te vinden. Dus heeft ze een duik genomen in het Stadsarchief en de geschiedenis van het hotel en de familie uitgeplozen, om die verhalen te verwerken in een hoorspel.
In de achtdelige serie maken we kennis met Frits, Hein en Elsa Schiller, die in 1913 hun hotel openden op het Rembrandtplein. In 1886 begon hun vader George al een Duits bierhuis aan het Damrak, dat De Kuil heette (op de plek waar nu De Roode Leeuw zit).
De Kuil werd een van de populairste cafés van de stad, mede doordat George er graag zijn zangkunsten liet horen. Het andere etablissement dat hij runde, Café du Parc, verbouwden zijn drie kinderen na zijn dood tot hotel. Ze besloten het in te richten in art-decostijl à la Krasnapolsky, met zeventig kamers met wárm stromend water – een unicum in die tijd – en een bierkelder met pooltafel.
Hippe kunstenaars en zakenlui
Het hoorspel draait vooral om het interbellum, de hoogtijdagen van het hotel. “Na de Eerste Wereldoorlog heerste er een enorm geloof en optimisme in de maatschappij. Veel mensen dachten: het was verschrikkelijk, maar we hebben ervan geleerd.” Schiller was toen dé tent waar hippe kunstenaars, acteurs, zakenlieden en Joodse diamantairs zich lieten zien, mede dankzij de volle theaters op het bruisende Rembrandtplein.
Iedereen in Amsterdam die een beetje naam had gemaakt was er ’s avonds te vinden: van cabaretiers Fien en Nap de la Mar, tot toneelschrijver Herman Heijermans en stadsschilder George Hendrik Breitner. “Die bonte verzameling bohemiens liep in polonaise door Schiller – totdat de Tweede Wereldoorlog uitbrak.”
Dat een hoorspel een fantastisch medium is voor een verhaal als dit, blijkt in de eerste aflevering. Het geroezemoes van de hotel- en bargasten, de klinkende glazen en bestek, de typische jarentwintigmuziek: al die geluiden zorgen ervoor dat je de sfeer in Schiller van toen bijna nog kan voelen.
Koning van het Rembrandtplein
Bierens laat regelmatig opmerkelijke gebeurtenissen voorbijkomen die ze tijdens haar speurwerk (‘Ik ben inmiddels een wandelend interbellum’) in de archieven is tegengekomen.
Zo horen we over de stakingen van het personeel onder leiding van John Eijlders, de crime passionnel op het echtpaar Jean-Louis Pisuisse en Jenny Gilliams, die in 1927 op het Rembrandtplein werden doodgeschoten, en hoe het hotel tijdens de Tweede Wereldoorlog werd geconfisqueerd door de Wehrmacht.
Over Frits wist Bierens dat hij schilderkunst studeerde aan de Rijksakademie, en ook graag bleef schilderen nadat hij hotelier was geworden. Zijn werk is nog steeds in het hotel te zien.
“Als schrijver ben je natuurlijk op zoek naar het drama. Daarvan heb ik gemaakt dat hij er niet happig op was zijn carrière in de kunst op te geven, maar zich voor zijn vader op het gastheerschap stortte, een vak dat hem als een handschoen ging passen.”
“Want in de kranten werd Frits vaak ‘de koning van het Rembrandtplein’ genoemd. En dat al die leuke, interessante mensen naar zijn hotel kwamen, was een soort genoegdoening voor het feit dat hij zelf geen bohemien was geworden.”
Hotel Schiller wordt vanaf vanavond elke vrijdag uitgezonden op de radio, om middernacht op Radio 1. De afleveringen zijn ook beschikbaar als podcast in de bekende podcastapps. Op vpro.nl/hotelschiller is meer info te vinden over het hotel en zijn gasten.
-INTERVIEW NPO1 CULTUUR EN MEDIA
Alle BN’ers kwamen in Hotel Schiller, het Chelsea Hotel van Amsterdam
Hotel Schiller aan het Amsterdamse Rembrandtplein kent een roemruchte historie. Toen het familiehotel in 1913 de deuren opende telde het zeventig kamers met CV en warm en koud stromend water. Er waren zelfs twintig kamers die een eigen bad en toilet hadden, een ongekende luxe in die tijd. In de jaren tussen de twee wereldoorlogen was het dé plek waar de BN’ers van die tijd samenkwamen. Marjolein Bierens maakte een achtdelig radiodrama over het hotel waarin ze schitterend de sfeer van weleer heeft neergezet. Naar aanleiding van de start, vanavond in het Hoorspel halfuur, vroeg de redactie van NPO Radio 1 wat hotel-café-restaurant Schiller zo uniek maakte.
Joris Ivens, Breitner en Fien de la Mar: ‘tout’ bekend Nederland kwam bij Schiller
Kunstenaars en artiesten als Fien de la Mar, Joris Ivens, Louis en Heintje Davids en de schilders Breitner en Sluyter: ze kwamen allemaal over de vloer of hielden permanent verblijf in Hotel Schiller. De beroemde cabaretier Jean Louis Pisuisse en zijn minnares Jenny Gilliams werden op de stoep voor het hotel doodgeschoten, door een jaloerse minnaar uit dezelfde artistieke kring. Hotel Schiller doorstond de Tweede Wereldoorlog, maar kwam daar wel compleet uitgewoond uit tevoorschijn.
‘Het verhaal van Hotel Schiller leek op een verhaal dat ik al vaag kende, maar waarvan ik niet precies wist hoe het zat. Dat zijn de beste verhalen’: Marjolein Bierens
Hoe een vaag bekend verhaal een radiodrama van acht delen werd
Regisseur Bierens raakte geïnteresseerd in Hotel Schiller in 2013, op het moment dat kunsthistorica Esther Schreuder haar vertelde over het honderdjarig bestaan van het hotel. “Het leek op een verhaal dat ik al vaag kende, maar waarvan niet precies wist hoe het zat. Dat zijn de beste verhalen. Toch heeft het nog vijf jaar geduurd voor het deze vorm had gekregen.”
Waarom een radiodrama over Hotel Schiller en niet bijvoorbeeld over Krasnapolsky of het Americain, twee andere beroemde hotels in Amsterdam?
“Hotel Schiller had zijn bloeitijd in het interbellum [de periode tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog]. Een tijd waar ik graag over schrijf en een bijzonder gevoel over heb.” Gastheer Frits Schiller wist als geen ander zijn clientèle aan zich te binden. “Hotel Schiller stond bekend om zijn kunstenaars, artiesten en het gemengde gezelschap. Ook de burgerij was hier welkom en mensen met een kleine beurs. Er was een grote kaart maar ook een kleine. Iedereen was welkom. Er waren natuurlijk altijd gasten van buitenaf, maar Hotel Schiller had een grote en vaste populatie van kunstenaars en artiesten die bij de stad hoorde, er woonden en werkten. Een beetje zoals het Chelsea Hotel in New York in de jaren ’50-’70 van de vorige eeuw.”
Van het bruisende interbellum naar de tijd van de wederopbouw
In het radiodrama wordt er teruggeblikt vanuit 1950, de tijd van de wederopbouw. Nederland verkeerde op de rand van een faillissement als gevolg van de schade door de Tweede Wereldoorlog. Vanuit die deprimerende tijd blikken de personages terug op de bruisende tijd van het interbellum, die begon toen Hotel Schiller in 1913 haar deuren opende. Bierens: “De tijd is hier een natuurlijk bassin. In de terugblik verglijdt de tijd van hoop en optimisme langzaam naar destructie en ondergang. We zien hoe de clientèle langzaam maar zeker verandert.”
Hoop op terugkeer van oude tijden
Het hotel werd tijdens het interbellum achtereenvolgens bevolkt door artiesten, naar Nederland gevluchte Duitse intellectuelen en kunstenaars, Duitse Wehrmacht-soldaten, Canadese bevrijders en tot slot binnenlandse strijdkrachten. Daarna was het hotel ‘moe, uitgeput en uitgesleten’ en moest het de deuren sluiten voor een grote renovatie. En dat is waar het radiodrama begint: het moment dat het hotel zijn deuren na de renovatie weer opent. “Er is hoop op de terugkeer van de oude tijden, maar die sfeer wil nog niet komen.”
De keuze voor radiodrama als vorm
Bierens is een echte dramaschrijver. “Ik wilde het verhaal van het hotel vertellen, de bezoekersstromen die daar doorheen zijn getrokken, als een bonte stoet van mensen op een schilderij van James Ensor. In een documentaire kun je niet echt in de hoofden van mensen kruipen en hun intieme gedachten horen. Hotel Schiller is natuurlijk wel gebaseerd op de werkelijkheid. Er was niet veel geluidsmateriaal uit de tijd van het interbellum, wel veel beeld. Maar uiteindelijk is het toch weer hoorspel geworden. Daar heb ik meerdere van geschreven.”
“Ik hou van taal en vooral van radio als medium. Je bent nergens zo dichtbij mensen als via de radio. Je reist mee in auto’s ligt bij luisteraars in bed. Dat schept verplichtingen. Ik werk lang aan een tekst. Vijl eindeloos bij tot alles het juiste ritme heeft, de juiste melodielijn en de woorden de beelden oproepen.” Bierens heeft af en aan vijf jaar aan haar radiodrama gewerkt. Zo lang duurde het voor zij de juiste toon had gevonden en wist hoe zij de enorme hoeveelheid materiaal kon beperken en beheersen.
Waar is Hotel Schiller te beluisteren?
Vanavond om middernacht wordt de eerste aflevering van de serie uitgezonden in het Hoorspel halfuur. Wie daar niet op kan wachten kan nu alvast de eerste drie afleveringen beluisteren via de website van de VPRO. Op die site vind je ook een mooie interactieve illustratie van Erik Varekamp. Door te klikken op de verschillende personages kom je van alles te weten over het hotel en haar gasten. Doen!
– RADIO INTERVIEW OPIUM AVRO/TROS
‘De geluiden zijn heel beeldend’
Marjolein Bierens over Hotel Schiller te gast bij Andrea van Pol
http://www.radio4.nl/opiumop4/uitzending/591581/opium
– INTERVIEW AT5
Het chique Hotel Schiller aan het Rembrandtplein barst van de verhalen. Dat was genoeg reden voor tekstschrijver Marjolein Bierens om een hoorspel te maken van het viersterrenhotel.
http://www.at5.nl/artikelen/182701/hoorspel-over-geschiedenis-hotel-schiller-hier-ontstonden-de-grote-ideen
– RADIO SALTO
ENKELE QUOTES VPRO
–
