Van Nederland naar Amerika, het is een ingrijpende reis die veel mensen hebben gemaakt in de hoop meer ruimte en een beter leven te vinden. Marjolein Bierens schreef voor Theaterproductiehuis Zeelandia een stuk in brieven, over een moeder en een dochter met een oceaan ertussen.

Ga weg, mijn meisjes, vertrek! Hier is alles oud, daar is alles nieuw. Daar ben je vrij om te bepalen wie je bent. Hier ben je boer of arbeider, middenstander, visser of mosselboer, er zit niets tussenin. Geen hand kan ertussen.’

Moeder Anna weet waar ze het over heeft. Ze was middenstander, maar trouwde met een boer en verhuisde van winkel naar boerderij, van dorp naar land. Boven haar stand. Op een eiland als Tholen is dat een ingrijpende verandering.

Verandering gunt ze haar dochters ook. Ze laat haar praktische geest het daarom winnen van haar emoties. Omdat ze denkt dat haar kinderen een betere toekomst tegemoet gaan in Amerika – vader is overleden – vermant ze zich. Ze pinkt een traan weg en gaat aan het werk.

De schrijvende dochter – de andere schrijft niet; waarom blijft onduidelijk – is een echte boerin en gaat met haar man op zoek naar nieuw land. Ze meldt haar moeder hoe ze in Antwerpen ontsmet wordt met azijn en benzeen, de controle fopt die haar zus afkeurde omdat ze te zwak zou zijn voor het avontuur, en uiteindelijk toch samen afvaart.

In Michigan gaat het haar en haar man voor de wind. Ze wordt volwassen en settelt zich; haar kleding verandert van sitsen rokken en muts met gouden krullen via tuinbroek naar jurk met petticoat. Het andere stel boerde minder succesvol; haar zus trouwde een man die meer oog had voor de Heere dan voor het land.

Land van over zee is een plaatsgebonden, maar ook universeel drama. Het stuk beslaat twintig jaar, van 1933 tot net na de watersnood, en volgt op Mooie Anna (2010), over de jongere jaren van de moeder. Regisseuse Annechien Koerselman koos voor de briefwisseling, de enige manier waarop mensen van twee kanten van de oceaan contact met elkaar konden hebben. Ze beperkt zich niet tot geschreven woorden, maar vlecht ook gedachten vooraf en ongeschreven overwegingen door haar poëtische tekst. Daardoor, en door de muziek van Wiek Hijmans (jammer genoeg niet live) wordt Land van over zee geen nostalgisch museumstuk over de tijden van weleer, maar krijgt het algemenere geldigheid.

Ilse Uitterlinden (moeder, ze was ook al mooie Anna) en Astrid van Eck spelen helder, genuanceerd en ingetogen. Af en toe doen ze een dansje met elkaar – een gedeeld gevoel dat zeeën overbrugt. Fysiek ontmoeten ze elkaar niet meer; op de een of andere manier zag de dochter in die twintig jaar geen kans om haar moeder op te zoeken. Als ze uiteindelijk toch wil gaan, is het te laat.

Land van over zee is een tamelijk klassieke vertelvoorstelling, waarin de details zorgvuldig en met liefde zijn aangebracht. Smaakvolle beelden, een weloverwogen regie, een multifunctionele rustieke kast annex zitmeubel. Gelukkig niet alleen in Zeeland te zien.

Nominatie Taalunie Toneelschrijfprijs

Juryrapport Taalunie Toneelschrijfprijs 2015

 Land van over zee. Een briefwisseling van Marjolein Bierens, geschreven in opdracht van Theaterproductiehuis Zeelandia, vertelt het ontroerende en schrijnende verhaal van een Zeeuwse moeder en haar twee naar Amerika geëmigreerde dochters. In 1933 vertrekken de zussen met hun kersverse echtgenoten per boot om een bestaan op te bouwen in de Nieuwe Wereld. De moeder, weduwe, blijft achter op de boerderij met haar geestelijk gehandicapte zoon. Haar dochters zal ze nooit meer terug zien, een van hen laat zelfs niets meer van zich horen.

Mooi taai en traag verstrijkt de tijd in deze tekst, die een periode van ongeveer twintig jaar beslaat, tot na de fatale watersnoodramp van 1953, waarbij de achtergebleven zoon verzwolgen wordt door het water. De brieven, een mengeling van herinneringen, mijmeringen, trivialiteiten en verbluffend mooie poëtische observaties, dragen een aangrijpende eenzaamheid in zich. Zowel moeder als dochter berusten in het besef dat er geen andere toekomst is dan dit onherroepelijk en pijnlijk uit elkaar drijven, maar uit de brieven spreekt ook het immense verlangen naar contact, naar het delen van deze ooit zo verstrengelde levens. De eenvoud van de moeder is krachtig, oprecht en bijna zinnelijk in de emotionerende manier waarop ze haar leven via het landschap verbeeldt. Bij de dochter voel je eenzelfde diepe verbondenheid met de aarde, maar in haar brieven sijpelt de hoop door en worden de idealen van een nieuw bestaan, van een niet te stuiten vooruitgang voelbaar. Knap is de wijze waarop Marjolein Bierens er door haar uiterst beeldende en zintuiglijke manier van schrijven in slaagt de zo diverse werelden van Zeeland en Amerika tot leven te wekken.

‘En toen jullie uit het zicht waren verdwenen, slingerde de stilte zich als een kat rond mijn benen’, schrijft de moeder kort na het vertrek van haar dochters. Stilte is er veel in de tekst: het stille wachten op de brieven, het stille schrijven ervan, de stilte van het lege Zeeuwse land en uiteindelijk de stilte door het onvermogen van de moeder om de brieven nog te beantwoorden, nadat ze zelfs de uitnodiging om naar Amerika te komen heeft afgeslagen. ‘Mijn lieve kind, na deze brief zal ik geen antwoord meer geven. Mijn handen laten het niet meer toe. Weet niet precies wanneer en hoe dit is gebeurd. Mijn vingers hebben steeds meer moeite de tocht af te leggen over een wit vel papier. Mijn gedachten laten zich niet meer vangen.’

Land van over zee. Een briefwisseling is geschreven in een intense, bijna knoestige taal, licht en zwaar tegelijk, associatief en suggestief. De briefvorm verbeeldt perfect de groeiende kloof tussen de personages en het verglijden van de tijd; de tijdssprongen tussen de brieven zijn vaak groot, veel blijft ongezegd en speelt zich af tussen de regels, maar ook tussen de brieven. Zo blijkt er tussen twee brieven een kind geboren of is de zoon verdronken. Het is een tekst vol prachtig gebeeldhouwde zinnen die weken blijven nazinderen, een tekst die ook los van een enscenering literair bestaansrecht heeft, als brievenproza ‘pur sang’. Opmerkelijk is het hoe hedendaags en herkenbaar de tekst is, hoewel alweer even terug gesitueerd. De persoonlijke manier tot slot waarop universele thema’s als eenzaamheid, gemis, verlangen en weemoed worden aangesneden, laat je als lezer gevloerd, ontroerd, ontwapend en weerloos achter.

Publieksreactie Land Van Over Zee

“Afgelopen vrijdag heb ik het toneelstuk ‘Land van over zee’ gezien in de Kloosterhof in Hoogerheide. Ik vond het heel erg mooi, heel goed gespeeld, het decor vond ik heel bijzonder. Het was muisstil in de zaal. Na afloop hebben we de dames die speelden gelukkig nog kunnen zeggen dat we zo genoten hebben.”

“Gisteren heb ik de première bijgewoond van “Land van over zee”. De combinatie van toneelspel, muziek en beelden op de achtergrond leverde een schitterende voorstelling op, die van begin tot eind boeide. Je kon een speld horen vallen en dat zegt wel iets. Bedankt voor deze prachtige productie!”

“We hebben met vrienden genoten van de – wat ons betreft vlekkeloze – try.out van Land van over zee: creatief en multimediaal van hoge kwaliteit , twee actrices die vol overgave de tekst tot leven brachten en de zaal tot grote ontroering . Zelden zo’ n oorverdovende stilte gehoord na de laatste woorden.”

“Reactie uit het publiek van een gezellig volle schouwburg Middelburg gisteravond: “Vol emotie en met mascarastrepen op mijn wangen de zaal uitwandelen gebeurt niet vaak. Land van over Zee verraste en pakte me.”